Budżet partycypacyjny to proces współdecydowania, a nie tylko konsultowania. W związku z tym włodarze miast oraz urzędnicy oddają pewną część swojej decyzyjności dla mieszkańców. Nie mogą wiec ani podważać, ani też zmieniać decyzji mieszkańców. Wymaga to wspólnego zaufania. Włodarze przede wszystkim muszą ufać, że mieszkańcy zgłoszą propozycje oraz dokonają słusznych wyborów. Mieszkańcy muszą ufać, że włodarze dotrzymają z obietnicy i zrealizują projekty, które wybrali.
Po drugie, decyzja mieszkańców dotyczy dokładnie określonych oraz ograniczonych środków finansowych . Nie można mylić partycypacyjnego budżetu z konsultacjami społecznymi na temat budżetu miasta, gdy zbiera się są uwagi do zaplanowanych wydatków. Uczestnicy partycypacyjnego budżetu muszą znać dokładną kwotę, którą włodarze oddali do ich dyspozycji, czyli kwotę, o której mogą decydować. Partycypacja to współuczestniczenie.
Czym dokładnie jest budżet partycypacyjny? Aby dokładnie poznać definicje tego pojęcia należy wytłumaczyć poszczególne słowa.
Partycypacja czyli inaczej współuczestniczenie. Budżet partycypacyjny pozwala więc mieszkańcom miasta, wsi, gminy czy dzielnicy uczestniczyć w procesie projektowania lokalnych wydatków. Każdego roku lokalne władze oddają mieszkańcom do dyspozycji pewną pulę z budżetu. Obywatele sami decydują na co przeznaczy otrzymane pieniądze. Budżet partycypacyjny odróżnia od konsultacji społecznych fakt, że decyzje podjęte przez mieszkańców są wiążące.
Istnieje wiele modeli współtworzenia takiego budżetu, w których różny jest zakres bezpośredniego wpływu mieszkańców. Najważniejszą jednak inicjatywą jest możliwość współdecydowania i zabrania głosu.
Dobre przygotowanie i przeprowadzenie budżetu partycypacyjnego sprawia,
że mieszkańcy chętnie się angażują w proces demokracji co pozytywnie wpływa
na jakość życia lokalnego oraz usług publicznych. Kluczowym jest sformułowanie "dobrze przeprowadzony", bowiem nie każdy projekt wbrew tłumacz arabski na polski pozorom przygotowany poprawnie odkrywa sens i potencjał jaki tkwi w partycypacji, co w rezultacie może zniechęcić obywateli do zaangażowania się w akcje, które wykraczają poza mechanizm.
Definicja budżetu partycypacyjnego wskazuje na mechanizm z najwyższego poziomu partycypacji obywatelskiej. W swoich założeniach stanowi narzędzie, które umożliwia obywatelom wspólne, faktyczne decydowanie o wydatkach środków pozyskanych
z lokalnego budżetu.
Wydatkowanie może być realizowane na różnych szczeblach administracyjnych, zaczynając od jednostek najobszerniejszych takich jak regiony, gminy
i miasta, kończąc na dzielnicach czy osiedlach. Możliwe jest także wykorzystanie budżetu partycypacyjnego w konstruowaniu wydatków poszczególnej instytucji publicznej. Dzięki budżetowi partycypacyjnemu wielu mieszkańców gminy, dzielnicy, wsi albo osiedla może uczestniczyć w projektowaniu wydatków . Władze oddają część budżetu do dyspozycji mieszkańcom, którzy mogą sami decydować na co należy przeznaczyć pieniądze.
Budżet partycypacyjny jest przejawem aktywności obywateli na szczeblu lokalnym. Zaangażowanie mieszkańców i udział w procesie decyzyjnym przy wydatkowaniu budżetu nie tylko pobudza debatę publiczną, ale przede wszystkim daje mieszkańcom przekonanie
o tym, że dokonywane przez nich wybory są słuszne, a co więcej są uwzględniane
i realizowane.
Przekłada się to na wzrost zaufania do władz lokalnych, ale przede wszystkim daje ludziom przeświadczenie o współdecydowaniu w sprawach ważnych dla danego terytorium. Dodatkowym atutem jest wiedza mieszkańców o finansowaniu przedsięwzięć oraz monitorowanie wydatkowania samorządów terytorialnych. Wprowadzenie budżetu partycypacyjnego jest motywacją dla mieszkańców do zainteresowania się problemami w najbliższym otoczeniu, służąc jednocześnie rozwojowi bezpośredniej demokracji przyczyniając się do wzmocnienia więzi lokalnych i współdecydowania. Udział mieszkańców w organizacji procesów decyzyjnych wpływa na budowanie kapitału społecznego rozwijając tym samym jednostki samorządu terytorialnego
